Kubizm nədir?
Kubizm 1908-ci ildə ispan rəssamı Pablo Pikassonun və fransız rəssamı George Braque’ın rəhbərliyi altında Parisdə inkişaf etmiş sənət hərəkatıdır. Bu hərəkatın adını qoyan şəxsin rəssam Henri Matisse olduğu deyilsə də, onu qələmə alan şəxs şair və sənətşünas Guillaume Apollinairedir. Apollinaire Braquenin rəsmində "Kiçik kublar" sözünü işlətsə də, kubizmin hər şeyi kublar şəklində təsvir etmək sənəti olmadığını ifadəsinə əlavə edir. İmpressionizm hərəkatında sərbəst fırça vuruşlarına və sonralar Fovizm hərəkatında canlı rənglərdən istifadəyə öyrəşmiş sənətsevərlər birdən-birə özlərini kubizmin formal quruluşu ilə böyük bir inqilabda tapdılar.
Kubizm cərəyanının xüsusiyyətləri.
- İntibahdan miras qalan klassik rəssamlığın əsaslarını sarsıdır.
- Bu, yeni sənət dilidir.
- O, obyekti tək nöqteyi-nəzərdən deyil, onu bir neçə aspektdən dəyərləndirərək təsvir edir.
- Obyektin ilkin xüsusiyyətlərini hərtərəfli əks etdirmək üçün onları müstəvidə həcmli şəkildə təsvir edir.
- O, eyni anda obyektin bir neçə görüntüsünü təqdim edir.
Kubizm cərəyanının nümayəndələri.
Kubizm sənətçilərinə baxdığımızda ön sırada Pablo Pikasso və Braqueni görürük. Pikasso və Braque’ın yeni axtarışları ilə 1910-cu ildən etibarən Juan Gris, Robert Deleunay, Fernand Leger, Jean Metzinger, Albert Gleizes və Henri Le Fauconnier kimi rəssamların iştirakı ilə təşkil edilən Salon sərgilərində kubizm hərəkatı geniş yayılmağa başladı.
Juan Gris, “Still Life with Checked Tablecloth” – 1915
Pikasso kimi Parisdə yaşayan ispan rəssam Juan Gris Pikasso və Braque’dan sonra ən önəmli kubist rəssamlardan biridir. “Sintetik kubist” natürmortları ilə tanınan rəssam kolorist yanaşması ilə diqqət çəkib.
Robert Delaunay, “Le Premier Disque” – 1912-1913
Pikasso və Braque’dan fərqli olaraq, əsərləri daha futuristik görünüşlü mexaniki obrazlar yaradan rəssam Robert Deleunay. Deleunayın əsəri "Orfik kubizm" və ya "Orfizm" adlanır. Rəng və hərəkət arasındakı əlaqəni araşdıran rəssam daha canlı rənglərlə rəsmlər çəkir. Apollinaire Orfizm adını Deleunayin əsərlərinə uyğun görür. Çünki Deleunayın formaları musiqiyə o qədər bənzəyir ki, o, onu ən vəhşi heyvanları belə sakitləşdirən mifoloji qəhrəman Orfeyin adı ilə "Orfizm" adlandırır.
Kubizm axınına nümunə əsərlər.
Picasso, “The Reservoir, Horta de Ebro, Horta de San Joan” – 1909
Pikasso bu əsərində doğulduğu kənd Hortanı yuxarıdan təyyarə rakursundan təsvir edərkən həndəsi fiqurlardan istifadə edir. Evlərin rənglərində bölgənin təbii daşları olan Terracota və Stucco’nun rəngləri görünür. Şəklin altındakı yaşıl rəngə boyanmış hissədə suyun olması aydın görünür. Suyun üzərindəki əyri körpünü təsvir edərkən, onun yay aylarında tikildiyi suyun rəng tonundan anlaşılır. Evlərin prizma şəklində üst-üstə yığılması izləyiciyə az da olsa perspektiv hissi verir.
Georges Braque, “The Viaduct at L’Estaque” – 1908
Braque’ın bu əsərində Sezannın mənzərələrindən ilhamlandığı görünür. Dairə, üçbucaq yarımdairə, piramida formaları evləri və dağları təmsil edir. Ağaclar yaşıl olsa da, səma kimi fırça vuruşları ilə rənglənir. Evlərin damlarında üçölçülülük narıncı və qızılı sarı rənglərlə verilir. Qara kontur və natamamlıq hissi Fovizm hərəkatına istinad edir.
Pikasso, "Avinyon qızları" - 1907
Demək olar ki, kubizmin əsasları Pikasso tərəfindən 1907-ci ildə “Avinyonlu qızlar” tablosu ilə qoyulub. Hətta kubizm hərəkatında eyni fikirləri bölüşən Braque də bu əsər qarşısında heyrətini gizlədə bilməyib. Əsərin iyirminci əsr sənət anlayışına zidd olaraq estetik gözəllik anlayışına zidd olduğu, ənənəvi gözəllik və çirkin anlayışları ilə bağlı adi naxışları pozduğu, özünəməxsus qayda-qanunlar yaradan bir əsər olduğu bildirilirdi. “Avinyonlu qızlar” tablosu kubizmə yol açsa da, onun tam mənada kubizm əsəri olmadığı da deyilir. Çünki kubist estetikadan uzaq bir kolorizm və ekspressionizm var. Bəzi sənət tarixçiləri Pikassonun bu əsəri yaratdığı dövrü “afro-kubist” adlandırıblar. Pikasso rəsm çəkdiyi bu dövrdə qeyri-Qərb mədəniyyətlərinin etnoqrafik obyektləri ilə maraqlanırdı. “Avinyonlu qızlar” tablosundakı fiqurlarda deformasiyaya uğramış Afrika maskaları və İber heykəlcikləri əks olunub.
“Georges Braque, “Böyük Çılpaq” – 19081907-1909-cu illərdə Pikasso ilə tanış olan Braque, "Avinyonlu qızlar" tablosundan ilhamlanaraq "Böyük Çılpaq" adlı əsəri yaratdı.
Paul Cezanne, “The Large Bathers” – 1898-1905
Paul Cezanne, “The Large Bathers” – 1898-1905
Pikasso kimi Braque də o dövrdə etnoqrafik obyektlərdən təsirlənmiş və onların saf və sadə halını öz kətanında əks etmək istəyirdi. Hər iki rəssamın təsirləndiyi başqa bir mənbə 1907-ci ildə Parisdə Payız Salonunda açılan Sezannın xatirə sərgisidir. Pikassonun məşhur “Sezanna hamımızın atasıdır” ifadəsi kimi o, həmişə Sezannın üslubunu mənimsəmiş və onun yolunu davam etdirməyə çalışmışdır. Bu səbəbdən Sezannın “The Large Bathers” əsəri ilə Pikassonun “Avinyonlu qızlar” əsəri arasında böyük oxşarlıq var.
Təbiəti həndəsi fiqurlarla görməyə üstünlük verən və onu bu şəkildə kətana köçürən Sezan Pikasso və Braque üçün ilham olur.
Kubizm hərəkatının iki mühüm rəssamı: Braque və Picasso
Georges Braque
"Mücərrəd sənət yoxdur. Həmişə nədənsə başlamaq lazımdır. Bundan sonra istənilən növ real görüntü silinə bilər. Heç bir təhlükə yoxdur, çünki obyektin düşüncəsi silinməz iz buraxmışdır. Rəssamı təhrik edən, düşüncələrini ayağa qaldıran, şövqünü işə salan odur və fikirlər, coşğular nə etsə də, daha tablodan qaça bilməyəcəklər. Onların varlığı heç görünməsə də, tablonun bütünlüyünü təşkil etməkdədirlər."
PABLO PICASSO
Pikassonun bu sözləri onun kubizmi kəşf etməsinin və başqa bir sənət dövrünə qədəm qoymasının ifadəsidir. Fovist və Kubist sənətkarlardan olan fransız Georges Braque və Picasso fərqli yerlərdə yaşayır və eyni düşüncələri bölüşürlər. 1910-cu ildə onlar əməkdaşlıq etmək qərarına gəlirlər. Ortaq paylaşdıqları fikirlər:
- Kainat anlayışları tablonun inkişaf xəttini müəyyən edir.
- Sezannada təqdim olunan həndəsi strukturlara geri qayıdır.
- Mücərrəd deyilən şey əslində konkretdir.
- Biz əks masanı ancaq üzü bizə baxan halda qəbul edirik. Baxış nöqtəmizi dəyişərək eyni masaya baxsaq, onun qəbul edilən siması da dəyişir.
Pablo Pikassonun üslubu və ilhamı
Kiçik yaşlarında istedadları üzə çıxan rəssam Velazquez və Goya kimi ustadlardan ilham alaraq bu rəssamların əsərlərini şərh etmişdir. Parisə köçəndə Matisin ona göstərdiyi Afrika maskalarından təsirlənərək kubizm hərəkatına üz tutdu.
"Rəsm çəkmək günlük yazmanın bir başqa formasıdır."
PABLO PICASSO
Pikassonun ən məşhur əsərlərinə ilham verən səkkiz qadını əks etdirən müxtəlif kompozisiyaları olan portretlər və rəsmlər dünyanın bir çox muzeylərinə səpələnmişdir. Bu əsərlərin izlərini demək olar ki, hər ölkədə görmək olar.
