Yeniyetmələrdə aybaşı gecikməsi
Yeniyetməlik dövründə bədənin bir çox sistemləri inkişaf mərhələsində olur və bu dəyişikliklər arasında aybaşı (menstruasiya) da xüsusi yer tutur. İlk aybaşı başladıqdan sonra 2 ilə qədər müddətdə dövrlərin nizamsız olması çox zaman narahatlıq doğurmalı deyil. Bu, uşağın hormonal sisteminin tənzimlənməsi və tam balanslaşması ilə əlaqədardır. Aybaşı dövrlərinin arası bir ay 21 gün, digər ay isə 40 gün ola bilər – bu, tamamilə normaldır. Amma bəzi hallarda uzunmüddətli gecikmələr və ya ümumiyyətlə aybaşı olmaması müəyyən tibbi səbəblərə bağlı ola bilər.
Pubertal dəyişikliklər
Yeniyetmələrdə hipotalamus–hipofiz–yumurtalıq (HPO) sistemi ilk illərdə hələ tam formalaşmayıb. Bu səbəbdən də hormonal dalğalanmalar müşahidə olunur və menstruasiya dövrləri nizamsız ola bilər. Bir çox qızlarda ilk iki il ərzində aybaşı müxtəlif uzunluqda və qeyri-müntəzəm olur. Hətta bəzən bir neçə ay menstruasiya baş verməyə bilər. Bu mərhələdə orqanizmin tam uyğunlaşmasına zaman tanımaq vacibdir.
Aybaşı gecikməsinin səbəbləri
- Stress
Yeniyetmələr məktəb, sosial həyat, dəyişən bədən görünüşü kimi faktorlarla bağlı tez-tez stress yaşayırlar. Bu stress kortizol hormonunun səviyyəsini artıraraq menstruasiya siklinə təsir edə bilər. Nəticədə aybaşı gecikir və ya müvəqqəti dayanır.
- Çəki dəyişiklikləri və intensiv idman
Kəskin şəkildə arıqlamaq, az kalorili pəhrizlərə riayət etmək və ya ağır fiziki məşğələlərlə məşğul olmaq orqanizmdə estrogen hormonunun səviyyəsini azalda bilər. Bu da aybaşı dövrünün pozulmasına, hətta tam dayanmasına səbəb ola bilər. Bu hal tez-tez idmanla intensiv məşğul olan yeniyetmələrdə müşahidə olunur.
- Hormonal pozğunluqlar (PCOS)
Polikistik yumurtalıq sindromu (PCOS) gənc yaşlarda menstruasiya pozuntularının ən geniş yayılmış səbəblərindən biridir. Bu sindrom zamanı bədəndə androgen adlı kişi hormonlarının səviyyəsi artır və nəticədə ovulyasiya pozulur. Bu da dövrlərin gecikməsi, sızanaqların artması və tüklənmənin çoxalması ilə özünü göstərə bilər.
- Tiroid problemləri
Tiroid vəzinin fəaliyyətində pozğunluqlar da aybaşı gecikməsinə səbəb ola bilər. Həm hipotiroidizm (tiroidin az fəaliyyəti), həm də hipertiroidizm (çox fəaliyyəti) hormon balansını pozaraq menstrual tsikli dəyişə bilər. Tiroid problemləri yorğunluq, dəridə quruluq, çəki dəyişiklikləri kimi digər əlamətlərlə müşayiət oluna bilər.
Nə zaman narahat olsun?
Aybaşı gecikmələri bəzən ciddi tibbi problemin göstəricisi ola bilər. Aşağıdakı hallarda mütləq həkimə müraciət etmək tövsiyə olunur:
- Qız 15 yaşına çatıb, amma hələ də ilk aybaşı baş verməyibsə;
- İlk menstruasiyadan sonra 2–3 il keçib, lakin dövrlər hələ də müntəzəm deyilsə;
- Üç və ya daha çox ay ardıcıl olaraq menstruasiya olmayıbsa;
- Aybaşı çox ağrılı keçir, çox güclü qanaxma müşahidə olunursa (məsələn, hər 1–2 saatda bir ped dəyişmək zərurəti varsa);
- Bədən tüklənməsi, sızanaqların artması, çəki problemləri kimi əlavə hormonal əlamətlər varsa.
Bu əlamətlər aybaşı gecikməsinin sadə bir səbəbdən deyil, hormonal və ya tibbi problemdən qaynaqlandığını göstərə bilər.
Hansı həkimə müraciət etmək olar?
Əgər valideyn və ya yeniyetmə yuxarıda qeyd olunan əlamətləri müşahidə edirsə, ilk növbədə pediatra müraciət etmək faydalı olar. Lazım gələrsə, pediatr sizi endokrinoloq və ya ginekoloqa yönləndirəcək. Həkimlər hormonal analizlər, tiroid testləri və ultrasəs müayinəsi ilə səbəbi müəyyənləşdirərək uyğun müalicə planı təklif edə bilərlər. Menstrual kalendardan istifadə etməklə dövrləri izləmək və bu məlumatları həkimə təqdim etmək diaqnostikaya böyük dəstək verir.
Müalicə və profilaktika
Aybaşı gecikməsinin səbəbi müəyyən olunduqdan sonra müalicə də ona uyğun şəkildə həyata keçirilir. Əgər səbəb stress və ya çəki dəyişiklikləridirsə, həyat tərzinin tənzimlənməsi kifayət edə bilər. Sağlam qidalanma, yuxu rejiminə riayət, orta səviyyəli fiziki aktivlik və psixoloji dəstək menstruasiya dövrünün normallaşmasına kömək edir. Hormonal pozğunluq və ya PCOS kimi diaqnozlarda isə həkim nəzarətində dərman müalicəsi tətbiq olunur.
